سدیم بی کربنات (Sodium Bicarbonate) (NaHCO3)
مقدمه:
بی کربنات سدیم که معمولاً به عنوان جوش شیرین شناخته می شود، به دلیل خواص آن به عنوان یک آنتی اسید و قلیایی کننده سیستمیک در کاربردهای دارویی مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.
کاربردهای دارویی
· آنتی اسید
بی کربنات سدیم می تواند برای تسکین علائم سوزش سر دل، سوء هاضمه اسیدی و ناراحتی معده استفاده شود. این ماده با خنثی کردن اسید اضافی معده عمل می کند و آن را برای درمان بیماری های مرتبط با اسیدیته بالا در معده مانند زخم معده و زخم اثنی عشر موثر می کند.
· اسیدوز متابولیک
بی کربنات سدیم برای درمان اسیدوز متابولیک، که می تواند در بیماری شدید کلیوی، دیابت کنترل نشده و نارسایی گردش خون رخ دهد، نشان داده شده است. با عمل به عنوان یک عامل بافر به افزایش pH خون کمک می کند و در نتیجه عدم تعادل اسید و باز در بدن را اصلاح می کند.
· قلیایی شدن ادرار
این دارو همچنین برای قلیایی کردن ادرار در شرایط خاص پزشکی استفاده می‌شود که می‌تواند به درمان عفونت‌های دستگاه ادراری و افزایش دفع برخی داروها کمک کند و در نتیجه سمیت آنها را کاهش دهد.
· بهداشت دهان و دندان
در دندانپزشکی از بی کربنات سدیم در فرمولاسیون های مختلف به دلیل خاصیت سایشی ملایم و اثربخشی آن در برابر التهاب لثه و پلاک دندانی استفاده می شود. می توان آن را در برخی از خمیردندان ها و محصولات دهانشویه استفاده کرد. این دارو به صورت محلول 30 گرم در 1 لیتر به عنوان دهان شویه به کار می رود و با قلیایی و خنثی کردن محیط اسیدی دهان باعث کاهش درد و سوزش ضایعات دهانی مانند آفت می شود.
· به عنوان ماده جانبی به منظور قلیایی کردن یا حفظ محیط قلیایی فرمول و نیز در ساخت فرآورده های جوشان (همراه تارتاریک اسید و سیتریک اسید) استفاده می شود.
سایر نام های متداول: جوش شیرین،Baking soda، سدیم هیدروژن کربنات
خواص ظاهری: گرانول یا پودر کریستالی سفید رنگ، با طعم نمکی و کمی قلیایی است که در هوای خشک پایدار ولی در حضور رطوبت به تدریج تخریب می شود. سدیم بی کربنات در درجات مختلف تجاری از پودرهای بسیار ریز تا گرانول های درشت موجود است.
نقطه ذوب: در 270 درجه سانتی گراد ذوب می شود که با تخریب همراه است.
حلالیت: در دمای 25 درجه سانتی گراد یک قسمت سدیم بی کربنات در 10 قسمت آب حل می شود ولی در الکل نا محلول است.
نکته: سدیم بی کربنات در دمای حدود 50 درجه سانتی گراد دی اکسید کربن (CO2)، سدیم بی کربنات و آب از دست می دهد و در 100 درجه سانتی گراد به سدیم کربنات (Na2CO3) تبدیل می شود. این تیدیل به دما و زمان بستگی دارد که حرارت دادن در 250 تا 300 درجه سانتی گراد برای مدت زمان کوتاه تبدیل کامل به سدیم کربنات را به همراه دارد. تجزیه سدیم بی کربنات در محلول آبی در حدود 20 درجه سانتی گراد شروع و در نقطه جوش تکمیل می شود. همچنین در حضور اسید ضعیف به راحتی تجزیه می شود.
نکته: هر یک گرم سدیم بیکربنات تقریبا معادل 11/9 میلی مول سدیم و بی کربنات است.
ناسازگاری با سایر مواد و محیط کار: با بسیاری از اسیدها، نمک ها ی اسیدی و ترکیبات قلیایی ناسازگار است و دی اکسید کربن آزاد می کند. سدیم بی کربنات تیره شدن سالسیلات ها را نیز تشدید می کند. اسید آزاد شده از سایر ترکیبات موجود در فرمول، رطوبت هوا یا آب کریستالی سایر اجزای فرمولاسیون نیز می تواند زمینه ایجاد واکنش های ناسازگاری بی کربنات سدیم را فراهم سازد. به شکل محلول با بسیاری از داروها مانند سیپروفلوکساسین، لووفلوکساسین، آمیودارون ناسازگار است.
شرایط نگهداری: در ظرف در بسته با در محکم نگهداری شود.